Trends en ontwikkelingen

In dit hoofdstuk beschrijven we de demografische, economische, sociaal-culturele, technologische, ecologische en politieke ontwikkelingen die van invloed zijn op NS. In het hoofdstuk Onze strategie vertellen we hoe we hierop inspelen.

Economie koelt af maar koopkracht onder druk

In de tweede helft van 2023 groeide de Nederlandse economie licht, na een krimp in de eerste kwartalen. Hoewel de inflatie daalde naar 4,1% was deze nog steeds aanhoudend hoog. De economie koelt nu af, maar huishoudens merken daar nog weinig van: mede door de inflatie is de koopkracht de afgelopen twee jaar met 1,6% gedaald. Aanhoudende inflatie kan een negatieve impact hebben op reizigersaantallen. Tegelijkertijd stegen de cao-lonen in 2023 met 6,1%. Dat is de grootste stijging in 40 jaar, en twee keer zo hoog als een jaar eerder (2,7%).

Blijvende arbeidsmarktkrapte

Wereldwijde grondstoftekorten hebben, in combinatie met inflatie en hoge energieprijzen, tot hogere kosten en vertraging in allerlei bouwplannen geleid. De enorme krapte op de Nederlandse arbeidsmarkt versterkt deze vertraging. Sinds 2022 zijn er structureel meer dan 120 vacatures op 100 werklozen. Deze arbeidsmarktkrapte heeft ook voor de dienstverlening van NS grote gevolgen. Het tekort aan machinisten en hoofdconducteurs hebben we in 2023 grotendeels kunnen opvangen door een fors aantal nieuwe collega’s te verwelkomen en met tijdelijke oplossingen als de inzet van kantoorpersoneel op de trein. Door de krappe arbeidsmarkt hebben we nog tekorten bij onder andere monteurs, V&S'ers en in de logistieke dienstverlening zoals onder bijstuurders.

Aanhoudende impact corona op reispatronen

De laatste coronalockdown ligt inmiddels al bijna twee jaar achter ons. Toch zien we dat veel effecten van de pandemie blijvend zijn, waaronder veranderd reisgedrag. We zien reizigers terugkomen maar in mindere mate en in andere patronen. In het weekeinde zien we bijna evenveel reizigers als vóór de coronapandemie maar doordeweeks blijven de aantallen achter ten opzichte van 2019. NS ziet dat forensen vaak op dinsdag en donderdag naar kantoor gaan en op die dagen kiezen voor reizen in de hyperspits. Het spreiden van reizigers is nog steeds een grote uitdaging.

Bijdrage duurzaam vervoer aan klimaatdoelen

Er is sprake van een groeiend besef en bereidheid om klimaatverandering tegen te gaan. Bewust en betekenisvol consumeren wint aan populariteit, waarbij consumenten streven naar een optimale balans tussen gemak en waarde. Het streven naar een duurzame samenleving wordt verder ondersteund door druk vanuit Europese regelgeving. Het belang van de trein als duurzame oplossing in mobiliteit is evident. Reizen met de trein is onderdeel van de oplossing voor klimaatverandering.
Tegelijkertijd is extremer klimaat door de wereldwijde temperatuurstijging steeds vaker een probleem. Lange periodes van hitte en extreme regenval komen steeds vaker voor en vormen een bedreiging voor de spoorinfrastructuur. Dergelijke ontwikkelingen vragen om verdere investeringen in klimaatadaptatie en klimaatmitigatie.

Bevolkingsgroei en bevolkingssamenstelling

Nederland telt in 2037 naar verwachting 19 miljoen inwoners. Dat zijn er ruim 1 miljoen meer dan begin 2022. De bevolkingsgroei leidt tot een woningbouwopgave: tot en met 2030 moeten er 100.000 woningen per jaar worden bijgebouwd om aan de vraag te voldoen. Deze bevolkingsgroei en bijbehorende woningbouw concentreren zich in stedelijk gebied. Dit vergroot de druk op de Randstad en regionale kerngebieden. De woningbouwopgave gaat hand in hand met een mobiliteitsopgave: nieuwe woningen moeten goed bereikbaar zijn.
Naast de groei van de bevolking verandert de bevolkingssamenstelling doordat de gemiddelde levensverwachting blijft toenemen. Tegen 2040 is naar schatting 25 procent van de inwoners van Nederland ouder dan 65 jaar. Deze ontwikkelingen hebben impact op de omvang en samenstelling van de mobiliteitsvraag: in stedelijke gebieden neemt de vraag toe en de vergrijzing kan onder andere leiden tot een toename van sociaal-recreatieve reizen.

Ontwikkelingen in de mobiliteitsmarkt

Vanuit de overheid en nieuwe spelers op de mobiliteitsmarkt is veel aandacht voor Mobility as a Service (MaaS), de opkomst van deelvervoer (zoals e-bikes, fietsen, scooters en auto’s) en de ontwikkeling van innovatieve concepten zoals autonoom collectief personenvervoer. De ontwikkeling kent meerdere kanten: de populariteit én het aanbod groeien lokaal en steeds meer apps maken gebruik eenvoudiger. Tegelijkertijd ervaren gemeenten ook hinder van verkeerd geparkeerde vervoermiddelen, neemt het particuliere autobezit nog maar weinig af en neemt het gebruik van deelvervoer nog geen hoge vlucht.
Internationaal is er groeiende belangstelling voor duurzame alternatieven en is er een toenemende interesse voor treinreizen. Dat zien we ook met de introductie van klimaattickets in Duitsland, Oostenrijk en komend jaar in Frankrijk. Door de groeiende wens om duurzamer te reizen, reizen steeds meer mensen met de internationale trein. Het groeiende aanbod in internationale verbindingen gaat gepaard met een toename aan concurrentie op en rond het spoor.
Voor het spoor in Nederland wordt de komende jaren een toenemend aantal werkzaamheden aan de infra en stations verwacht. Steeds vaker zijn de werkzaamheden overdag. Dit komt doordat aanpassingen nodig zijn voor bijvoorbeeld klimaatadaptatie of het nieuwe treinbeveiligingssysteem ERTMS. Het komt ook doordat het geplande onderhoud niet altijd kon doorgaan wegens gebrek aan personeel, treinen of stikstofruimte. Deze toename gaat helaas hinder opleveren voor reizigers; we gaan samen met ProRail deze hinder zoveel mogelijk beperken.

Technologische ontwikkelingen in en om de trein

Technologische innovaties in en om de trein zijn van invloed op NS en onze partners in de spoorsector. NS bekijkt welke kansen zes relevante (technologische) ontwikkelingen bieden: kunstmatige intelligentie, 3D-printen, 5G, sensoriek, extended reality en process-mining. Deze ontwikkelingen kunnen besluitvormingsprocessen verbeteren en het onderhoud en rijden van de treinen versnellen. Als belangrijkste technologische ontwikkeling is afgelopen jaar volop geëxperimenteerd met (generatieve) AI en zijn verschillende gebruikstoepassingen geïmplementeerd. Deze toename in digitale mogelijkheden gaat gepaard met een toename in regelgeving met betrekking tot privacy en databeveiliging. Tot slot moeten ERTMS en Automatic Train Operation (ATO) er aan bijdragen om meer treinen te rijden op het toch al drukke Nederlandse spoor, dat de reistijd wordt verkort en de veiligheid wordt verbeterd.