Circulair ondernemen

Circulair ondernemen betekent voor NS zo min mogelijk nieuwe grondstoffen gebruiken, optimaal gebruikmaken van onze eigen materialen en geen afval veroorzaken. NS heeft de ambitie om volledig circulair in te kopen, materialen maximaal te (her)gebruiken en geen afval meer te creëren op kantoren, werkplaatsen en in treinen. Zo dragen we bij aan het klimaatakkoord en de European Green deal en aan SDG 12 en SDG 13. Daarnaast werkt NS met ProRail en IenW aan de ambitie Afvalvrije stations 2040.

­
­

Beperk (nieuw) grondstofgebruik

Door circulair ontwerpen en inkopen willen we slimmer omgaan met materialen en minder (nieuwe) grondstoffen gebruiken. We hebben circulair inkopen geborgd via ons MVOI-beleid (Maatschappelijk Verantwoord Inkopen en Opdrachtgeven). In aanbestedingen met grote impact nemen we circulariteit mee in de selectie- en gunningsfase. In 2023 gebeurde dat onder meer in aanbestedingen voor wielen, magneetremmen en bekabeling. Bij de aanschaf van de DDNG is er specifiek aandacht geweest voor het beperken van het treingewicht, zodat er minder materiaal nodig is om de trein te bouwen en minder energie om ermee te rijden. Daarnaast deelt de fabrikant een materialenpaspoort van het voorgenomen ontwerp. Daarmee selecteren we samen circulaire materialen die niet bijdragen aan de uitputting van grondstoffen en na de levensduur van de trein weer demontabel en recyclebaar zijn. Met dit materialenpaspoort en de hoge recyclebaarheid loopt NS voorop in de railsector in Europa.

Inflow-meten

Om goed te kunnen sturen op circulair materiaalgebruik werkt NS structureel aan ‘inflow-meten’. Hiermee analyseren we de samenstelling van de materialen die de organisatie inkoopt en leggen we dit vast. In 2023 deden we dat voor 8.420 ton (2022: 7.381 ton), dit is 46% (2022: 43%) van de ingekochte materialen. Deze stijging is het gevolg van de uitbreiding van het aantal materialen dat we meten. Van het inflow-meten was 34% circulair (2022: 78%). Deze daling komt grotendeels door het afronden van een groot bouwproject van een nieuw treinstelhal in Haarlem. In dit project waren veel gebruikte materialen ingezet, wat in 2022 leidde tot een hoger percentage.

Het inflow-meten hebben we geborgd in onze inkoopprocessen en -templates die beschikbaar zijn voor alle leveranciers. In 2023 zijn we verdergegaan met het automatiseren van het inflow-meten. Met de hulp van onze leveranciers verrijken we de materiaalinformatie van gecodeerde treingebonden artikelen, zoals reserveonderdelen. Daarnaast gebruiken we kunstmatige intelligentie om technische tekeningen te digitaliseren. Het opleiden en trainen van NS-medewerkers die betrokken zijn bij inkoopprocessen blijft ook belangrijk, net als de samenwerking met onze leveranciers. Hierdoor kunnen we kansen identificeren en de markt uitdagen om (meer) circulair te worden.

Circulair reizigersaanbod

Vanwege het verminderen van (nieuw) grondstoffengebruik werken we in onze stations aan een circulair aanbod aan reizigers. We kijken kritisch naar de noodzaak van wegwerpverpakkingen en geven bijvoorbeeld alleen een koffiebekerdeksel mee als de reiziger daar om vraagt. We verduurzamen verpakkingen met hernieuwbare en gerecyclede materialen. In 2023 vervingen we broodvellen met plastic coating door papier en startten we de overgang van zakken met een plastic venster naar papieren zakken. We komen echter aan de grenzen van wat mogelijk is: veel plastic is al uitgefaseerd of niet te vervangen. Voor papierlaminaten is in de markt bijvoorbeeld vaak nog geen goed alternatief dat hittebestendig én voedselveilig is. We stimuleren onze leveranciers om te blijven innoveren en houden de markt nauwlettend in de gaten. Daarnaast zet NS in op ander gebruik, bijvoorbeeld door Bring Your Own (BYO).

Herbruikbare bekers

In 2023 hebben we het gebruik van herbruikbare bekers gestimuleerd. In het voorjaar herhaalden we hiervoor de campagne ‘The Way To Go’ van 2022 in samenwerking met vrijwel alle huurders op de grote stations. Deze campagne won in 2023 de Groene Giraf voor het meest impactvolle marketingevenement. Per 1 juli heeft NS Retail bij de invoering van de wettelijke SUP (Single-Use-Plastics)-meerprijs op wegwerpverpakkingen ruim € 500.000 aan meerprijs voor plastic verpakkingen berekend. Dit omvat 10 cent voor een beker, 35 cent voor maaltijdverpakkingen en 5 cent voor voorverpakte verpakkingen.

Dit heeft in 2023 geleid tot een vermindering van 442.884 wegwerpbekers bij onze eigen formules Kiosk, Julia’s en StationsHuiskamer. Het verrekende bedrag komt ten goede aan duurzaamheidsinitiatieven voor NS Retail. Een voorbeeld hiervan is een leensysteem om wegwerpbekers voor warme dranken te vervangen voor bekers met statiegeld. Hier wordt begin 2024 een pilot voor gehouden in Rotterdam. Daarnaast is NS eind 2023 overgegaan van een plastic deksel naar een duurzamere variant. Deze deksel bevat veel minder plastic en draagt daarom bij een een forse reductie van plastic in de keten.

Optimaal materiaalgebruik

We zijn zuinig op onze materialen en zetten in op goed onderhoud, reparatie en levensduurverlenging. Zo moderniseren we onze twintig jaar oude dubbeldekstreinen om weer twintig jaar reizigers te kunnen vervoeren: in 2023 hebben we 16 dubbeldekkers met 96 rijtuigen van het type VIRM2/3 gemoderniseerd. Hierbij krijgt 99% van deze treinen een tweede leven. We renoveren 86% van de twintig jaar oude treinonderdelen binnen ons eigen bedrijf en plaatsen deze weer als nieuw terug in de trein. 13% van de materialen krijgt elders een tweede leven.
Bij reparatie en onderhoud streven we naar levensduurverlenging van de treinonderdelen. Zo is 11% van de treinonderdelen gekwalificeerd als ‘wisseldeel’. Dit betekent dat ze bij defect gerepareerd of gereviseerd worden, in plaats van weggegooid. Zo voorkomen we nieuwkoop en afval.

Uitstroom van treinen

Wanneer een treinserie het einde van de levensduur bereikt, onderzoeken we welke onderdelen (her)gebruikt kunnen worden voor andere treinseries. In 2023 zijn geen treinen uitgestroomd. De uitstroom van het treintype ICM in 2024 hebben we wel voorbereid door een ‘oogstboek’ te delen met onze partners. In dit boek kunnen zij zien welke treinonderdelen NS aanbiedt voor hergebruik. Geïnteresseerden konden op een schouwdag in de trein de onderdelen in het echt zien.

Afval bestaat niet

Als we producten niet meer kunnen (her)gebruiken, willen we deze hoogwaardig in de kringloop houden. We proberen eerst het volledige product een nieuw leven te geven. Als dat niet kan, herbestemmen we de onderdelen. Als hergebruiken niet kan, scheiden we materialen zo goed mogelijk voor recycling. In 2023 hebben we 3.322.000 kilo kunnen herbestemmen binnen en buiten onze organisatie. Voorbeelden van nieuwe bestemmingen zijn: schoenen gemaakt van oude treinstoffen, reistassen van binnenbanden van OV-fietsen en vogelhuisjes van vertrektijdborden. In 2023 is voor de zevende keer een NS Upcycle Shop geopend op Utrecht Centraal, waar we collector-items uit treinen en NS Upcycle-producten verkochten. 

Via vier veilingen hebben we in 2023 oude of overtollige NS-materialen een nieuwe bestemming gegeven. In totaal hebben we hiermee honderden artikelen met een gezamenlijk gewicht van 50,9 ton materiaal herbestemd. In 2023 heeft Stichting kaNScentraal 3,6 ton aan collector-items uit treinen verkocht om geld in te zamelen voor kansarme kinderen.

Inzameling flesjes en blik

In 2023 hebben we het aantal statiegeldmachines op de 5 grootste station uitgebreid naar 13. Sinds april kunnen hier ook statiegeldblikjes worden ingeleverd. Het aantal ingeleverde statiegeldflesjes en -blikjes bedroeg 782.540 in 2023. Onze ambitie was om voor eind 2023 het aantal stations met een inleverautomaat uit te breiden van 5 naar in totaal 22. Omdat de automaten zo weinig gebruikt worden, is deze uitbreiding uitgesteld. We vinden het belangrijk eerst goed te onderzoeken waarom de inzameling op stations niet goed loopt. Op basis daarvan bepalen we welke maatregelen nodig zijn.

Voedselverspilling

Alle AH to Go’s werken samen met Too Good To Go om voedselverspilling te voorkomen. Too Good To Go is een dienst die via een app klanten verbindt met restaurants en winkels die overtollig onverkocht voedsel hebben. Per september 2023 zijn ook Kiosk en StationsHuiskamer hierbij aangesloten.

Outflow-resultaten

Op stations hebben we meerdere acties om circulaire outflow te vergroten. Zo faciliteren en stimuleren we het scheiden aan de bron in winkels op de grootste stations. In 2023 hebben we 35% van het stationsafval gescheiden. Daarmee zijn we op weg naar onze ambitie om in 2040 afvalvrije stations te hebben. Onderdeel daarvan is het inzetten op het nascheiden van reststromen, en daarmee behaalden we 12,3% in 2023. We zetten in op samenwerking met onze afvalverwerker om het outflowpercentage van nascheiden te verhogen.
Om het gevaarlijk afval te reduceren, zijn we in 2023 een onderzoek gestart waarin we voor de grootste stromen bekijken wat de impact is en of we deze kunnen voorkomen. De resultaten hiervan verwachten we in 2024.

Kennisdelen en wereldwijd opschalen

De lessen die we leren uit het circulair moderniseren en ontmantelen van treinen, hebben we vertaald in specificaties voor de aanschaf van nieuwe treinen. Deze hebben we toegepast bij de uitvraag voor de DDNG. Om echte verandering in de markt te realiseren, is het belangrijk dat ook andere treinmaatschappijen deze lessen kennen en toepassen. Daarom schalen we deze specificaties in Europa op via Eurospec. Dit is een samenwerking tussen zes Europese spoorwegmaatschappijen (NS, DB, SNCF, ÖBB, SBB en RDG) om de behoeften en specificaties in lijn te brengen om zo de kosten gedurende de hele levenscyclus van de trein te verlagen, de levertijd te verkorten en innovatie te versnellen. Begin 2023 zijn voor het eerst deze circulaire specificaties gepubliceerd, inclusief een gestandaardiseerde template voor een ‘materialenpaspoort’.