Abellio in Duitsland

De context van de markt

De Duitse economie is in 2023 met 0,3% gekrompen. De hoge inflatie tast zowel het netto- inkomen van particuliere huishoudens als hun spaartegoeden en koopkracht aan.
In een poging om de gevolgen van de hogere prijzen – met name van energie, voedingsmiddelen en mobiliteit – te verzachten heeft de Duitse regering diverse steun- en stimuleringspakketten beschikbaar gesteld. Een van de maatregelen was de invoering van een ticket van € 9 voor regionaal vervoer. Dat was tijdens de zomer van 2022 in het hele land geldig – een initiatief dat vanaf mei 2023 werd voortgezet in de vorm van een maandabonnement voor € 49 (het 'Deutschlandticket').
Ondanks de economische zwakte is de arbeidsmarkt in 2023 robuust gebleven. De vraag naar arbeid blijft hoog, als gevolg van een gebrek aan gekwalificeerde werknemers en de algemene tekorten op de arbeidsmarkt.

'Deutschlandticket': 25% meer reizigers in Duitsland

Sinds 1 mei 2023 kunnen reizigers met het Deutschlandticket voor € 49 per maand gebruikmaken van alle vormen van regionaal openbaar vervoer (tweede klasse) in heel Duitsland. Dit initiatief is het vervolg van het succesvolle ticket van € 9 dat in de zomer van 2022 drie maanden lang beschikbaar was. Sinds de invoering van het Deutschlandticket melden alle regionale spoorwegbedrijven in Duitsland een aanzienlijke stijging van het aantal reizigers. Zowel bij WestfalenBahn als bij Abellio Rail Mitteldeutschland is het aantal reizigers gemiddeld met zo'n 25% toegenomen. Op bepaalde trajecten is het reizigersaantal zelfs verdubbeld.
Vooral op trajecten met veel vraag (bijvoorbeeld tussen Hannover en Braunschweig en tussen Halle en Erfurt) is het reizigersvolume sterk toegenomen. er is ook een aanzienlijke stijging van het aantal reizigers in het weekeinde op trajecten die populair zijn onder toeristen, zoals de Emslandlijn naar de Noordzee en verbindingen naar het Harzgebergte of in de vallei van de Saale. Op de toeristische trajecten was de capaciteit niet altijd toereikend, waardoor niet alle fietsen mee konden aan boord van de trein. De sterke toename van het reizigersvolume heeft tot extra belasting geleid onder met name medewerkers van de klantenservice en conducteurs.
Uit de eerste evaluaties blijkt dat ook veel forensen in Midden-Duitsland en de WestfalenBahnregio dankzij het Deutschlandticket op de trein zijn overgestapt. Met het oog op de toegenomen reizigersaantallen in Midden-Duitsland kreeg Abellio de opdracht van de OV-autoriteiten om de capaciteit binnen het STS-netwerk te vergroten. In december 2023 zijn er drie extra treinen in gebruik genomen (model Talent 3 van Alstom). Op de Emslandlijn (WestfalenBahn) worden sinds december 2023 extra diensten met dubbeltractie uitgevoerd om meer capaciteit te creëren voor reizigers met een fiets. De aanvullende kosten worden vergoed door de OV-autoriteiten.

De Duitse spoorwegmarkt in een notendop

De Duitse regionale markt is sinds 2003 geliberaliseerd en de verantwoordelijkheid voor de organisatie ligt bij de 16 Duitse deelstaten. Elke deelstaat heeft een eigen aanpak voor het beheer van zijn regionale markt voor openbaar-spoorvervoer. Dit heeft geleid tot de oprichting van 27 regionale OV-autoriteiten, die allemaal een eigen aanbestedingsregime voeren, met een aanzienlijk aantal potentiële concessies. Er is een constant aanbod van openbare aanbestedingen op de markt.
Het regionale openbaar-spoorvervoer in Duitsland wordt gesubsidieerd door de bonds- en deelstaatregeringen. Dit in tegenstelling tot openbaar vervoer over lange afstand (Fernverkehr), dat niet wordt gesubsidieerd. Abellio heeft bruto-contracten met de OV-autoriteiten, wat betekent dat Abellio Duitsland per treinkilometer voor haar dienstverlening betaald krijgt.
Abellio heeft momenteel een aandeel van 3,4% van de regionale markt voor openbaar-spoorvervoer in Duitsland en is de nummer 4 onder de spoorwegbedrijven in Duitsland die in particuliere handen zijn.
De Duitse markt voor reizigersvervoer per spoor wordt gedomineerd door Deutsche Bahn en diens dochter voor regionaal vervoer, DB Regio AG met inbegrip van Regionalverkehre Start Deutschland GmbH ('Start'). Start is erop gericht regionale contracten terug te winnen voor DB. DB Bahn is ook verantwoordelijk voor het spoornetwerk en stations, met infrastructuurdivisies DB Netz en DB Station en Service, beide onderdeel van de DB Groep.
In 2023 werd besloten deze twee infrastructuurdivisies van de DB Groep samen te voegen. Dit heeft geresulteerd in een nieuw infrastructuurbedrijf genaamd DB InfraGO AG, dat sinds 1 januari 2024 actief is. DB InfraGO AG voert de komende jaren een omvangrijk moderniseringsprogramma uit voor zowel het spoornetwerk als de stations. Onderdeel daarvan is de renovatie en upgrading van de high-performance corridors tot 2030, een project waarvoor de Duitse regering inmiddels zo'n €40 miljard aan extra financiering beschikbaar heeft gesteld voor de periode tot 2027.

De spoorconcessies van Abellio in Duitsland

Abellio exploiteert momenteel 28 lijnen als uitbater van 3 spoorconcessies in 8 deelstaten. Het hoofdkantoor van Abellio Duitsland is gevestigd in Berlijn, met regionale kantoren in Halle (ABRM), Bielefeld (WfB) en Neuss (PTS).
In Midden-Duitsland exploiteert Abellio het netwerk Saale-Thuringen-Südharz (STS) en het Dieselnetz Saksen-Anhalt (DISA) via Abellio Rail Mitteldeutschland GmbH. WestfalenBahn GmbH exploiteert het netwerk Emsland en Mittelland in Noordrijn-Westfalen en Nedersaksen. Daarnaast is Abellio in Duitsland eigenaar van reinigings- en beveiligingsbedrijf PTS, gevestigd in Neuss, dat diensten verleent aan verschillende concessies die door Abellio en andere vervoerders in Duitsland worden geëxploiteerd.

Abellio Rail Mitteldeutschland GmbH

Abellio speelt een belangrijke rol in Midden-Duitsland. De treinen van Abellio rijden sinds 2015 op het elektrische STS-netwerk en sinds 2018 op het DISA-netwerk. Duizenden reizigers kunnen met Abellio in de regio's Harz en Börde reizen en tussen de grote steden Erfurt en Maagdenburg.

WestfalenBahn GmbH

Het bedrijf is gevestigd in Bielefeld en verbindt de steden Braunschweig en Hannover in Nedersaksen met Bielefeld en Rheine in Noordrijn-Westfalen. Vanuit Münster is er een directe verbinding via Meppen en Leer naar Emden aan de Noordzee.

Operationele prestaties

In Midden-Duitsland is de STS-concessie in december 2023 het negende operationele jaar ingegaan. WestfalenBahn is inmiddels ook al negen jaar de uitbater van het Emsland- en Mittelland-netwerk. Beide bedrijven hebben dankzij hun goede operationele prestaties de afgelopen jaren een sterke en goede reputatie opgebouwd, zowel onder reizigers als onder de OV-autoriteiten.
In algemene zin was de operatie in 2023 echter buitengewoon uitdagend. De aanzienlijke intensivering van onderhouds- en bouwwerkzaamheden aan het spoor en de personeelstekorten (ook bij DB Netz) hebben in 2023 geleid tot een sterke terugval van de punctualiteit ten opzichte van voorgaande jaren. Die terugval, maar ook de toenemende uitval van treinen, kunnen daarnaast worden toegeschreven aan de beperkte beschikbaarheid van infrastructuur: onbemenste seinposten of kortdurende sluiting van baanvakken door DB Netz.
Daar komt bij dat er in 2023 cao-onderhandelingen plaatsvonden tussen DB en twee spoorwegvakbonden, Eisenbahn- und Verkehrsgewerkschaft (EVG) en Gewerkschaft Deutscher Lokführer (GDL). Die leidden tot meerdere stakingen, die ook gevolgen hadden voor Abellio in Duitsland. Abellio voerde ook cao-onderhandelingen met EVG en GDL. De gesprekken met EVG werden door Abellio in juni 2023 afgerond en die met GDL in januari 2024, zonder dat het tot een staking is gekomen.

Personeelstekort en behoefte aan geschoolde medewerkers

De Duitse arbeidsmarkt is nog altijd erg krap. De vraag naar conducteurs, machinisten en monteurs blijft onverminderd hoog. Ervaren machinisten zijn schaars en het is niet eenvoudig om geschikte specialisten te werven als zij-instromers in de sector. Alle spelers in de sector staan voor de uitdaging om oplossingen te vinden voor het toenemende tekort aan vakkundige medewerkers. De hele spoorsector concurreert met andere sectoren om deze mensen, waardoor het steeds moeilijker wordt om ze voor het spoor te winnen. De nieuwe, met GDL overeengekomen, cao omvat een geleidelijke verkorting van de werkweek van 38 uur naar 35 uur vanaf januari 2028. Dat betekent dat er nog meer conducteurs en machinisten geworven en opgeleid moeten worden, op de krappe arbeidsmarkt. Dit zal leiden tot hogere kosten en mogelijk ook tot meer treinuitval.
Ook infrastructuurexploitant DB InfraGO AG heeft steeds meer moeite om ploegendiensten te vullen. Dat heeft er al toe geleid dat Abellio in Midden-Duitsland talloze treindiensten heeft moeten annuleren, vooral 's nachts en in het weekeinde. 
In 2022 lanceerde Abellio een grootschalige merk- en wervingscampagne voor alle operationele bedrijven, die in 2023 verder werd opgevoerd. Het doel van die campagne is Abellio als aantrekkelijke werkgever te positioneren in de regio's waar het bedrijf actief is. Daarnaast richt Abellio zich nadrukkelijk op het behoud van bestaande medewerkers. Het personeelsverloop bij Abellio was dan ook lager dan het sectorgemiddelde in 2023. Toch zijn er veel vacatures, als gevolg van een onvrijwillige onderbreking van de werving tijdens de insolventieprocedure. Het algehele tekort aan vakkundig personeel treft ons overigens in dezelfde mate als andere bedrijven.

Onderhoudswerkzaamheden

Het Duitse spoornet is overbelast. Er rijden op bepaalde hoofdverbindingen te veel treinen. Op veel plekken is bovendien sprake van verouderde en slecht onderhouden infrastructuur die dringend vernieuwd, uitgebreid en gedigitaliseerd moet worden. We zien daardoor een toename van onderhoudswerkzaamheden om het netwerk weer in goede staat te krijgen. De knelpunten die daardoor ontstaan in het spoornet leiden tot grootschalige vertragingen. Naast de geplande bouwwerkzaamheden voor modernisering van de infrastructuur leidde ook de sluiting van een aantal trajecten tot extra druk op het netwerk.

Financieel resultaat

In 2023 rapporteerde Abellio Duitsland een opbrengst uit bedrijfsactiviteiten van € 403 miljoen (2022: € 253 miljoen, geen volledig geconsolideerd jaar). Het geconsolideerde onderliggende bedrijfsresultaat van Abellio Duitsland in 2023 bedroeg € 5 miljoen negatief exclusief een bijzondere waardevermindering en overige incidentele posten (2022: € 2 miljoen negatief, geen volledig geconsolideerd jaar). Het onderliggende verlies in 2023 is hoofdzakelijk toe te schrijven aan het hoge bedrag aan boetes van € 42 miljoen (2022: € 21 miljoen) en aan de algemene kostenstijging. Die boetes zijn vooral het gevolg van de voornoemde onderhoudswerkzaamheden en personeelstekorten, die tot verminderde punctualiteit en verhoogde treinuitval hebben geleid. De boetes vallen voor het grootste deel buiten de invloedssfeer van Abellio, maar Abellio wordt hiervoor maar beperkt gecompenseerd. Naast de negatieve impact van boetes resulteren de hogere toekomstige personeelskosten vanwege de nieuwe cao-afspraken (die leiden tot hogere lonen en een toenemende behoefte aan personeel, gezien de gefaseerde overgang naar een 35-urige werkweek), de volatiele energiemarkt en de algemene kostenstijgingen in een negatief vooruitzicht gedurende de resterende contractperiode. De ongunstige ontwikkelingen worden onder de contracten met de OV-autoriteiten niet volledig gecompenseerd. De verwachte negatieve financiële impact komt dan ook tot uiting in een bijzondere waardevermindering van activa ten bedrage van € 121 miljoen in 2023 (2022: € 10 miljoen).

In 2022 werden de geherstructureerde Duitse entiteiten na het verkrijgen van zeggenschap weer geconsolideerd. PTS wordt sinds 1 februari 2022 geconsolideerd, WestfalenBahn (WfB) sinds 1 maart 2022 en Abellio Rail Mitteldeutschland (ABRM) sinds 1 juli 2022. Dit betekent dat het jaar 2023 (het eerste volledige jaar van de consolidatie) niet vergelijkbaar is met 2022. Abellio GmbH (de voormalige holding) wordt nog niet geconsolideerd, omdat de insolventieprocedure nog loopt.
De verkrijging van de zeggenschap in 2022 resulteerde in een positief boekhoudkundig resultaat van €108 miljoen vanwege verslaggevingsregels voor overnames, waarbij activa en passiva opnieuw werden beoordeeld. Voormalige aandeelhoudersleningen en een deel van de crediteurenverplichtingen zijn vrijgevallen in overeenstemming met gemaakte afspraken in het insolventieplan. Het in 2022 behaalde boekhoudkundig resultaat is verantwoord als 'financieel resultaat'. In 2023 is na afronding van het proces hierop een correctie verwerkt met een negatieve impact van € 5 miljoen op het financiële resultaat van 2023.

Vooruitzichten voor 2024

Beschikbaarheid van personeel, sterk stijgende kosten van arbeid en energie en onderhoudswerkzaamheden aan de infrastructuur gaan ook in 2024 en de daarop volgende jaren grote gevolgen hebben voor de operationele en financiële prestaties. In 2023 is hiervoor al een impairment op activa van € 121 miljoen verwerkt. Abellio zet de wervingscampagne voort om in 2024 over voldoende personeel te kunnen beschikken. Daarnaast richt Abellio zich op een soepele overdracht van het DISA-netwerk aan de nieuwe vervoerder, Start, in december 2024. Alle DISA-medewerkers kunnen bij Start terecht zonder wijziging van hun arbeidsovereenkomst. Desondanks kan de aanstaande overdracht negatief uitwerken op het personeelsverloop en prestaties in het laatste operationele jaar.

Gezien de aanzienlijke investeringen in uitbreidings- en vernieuwingsprojecten en in de digitalisering van de spoorweginfrastructuur moet rekening worden gehouden met tal van beperkingen. In de periode tot 2030 worden er 40 trajecten gefaseerd uitgebreid, om zo een high-performance netwerk te creëren met in totaal 9000 kilometer aan spoor. Onderdeel daarvan is de vervanging van verouderde wissels, spoordelen en viaducten. Dit zal in bijna alle Duitse regio's leiden tot maandenlange afsluiting van baanvakken, waar miljoenen forensen last van gaan ondervinden. Volgens de Duitse regering is de algehele modernisering een voorwaarde voor het beoogde 'Deutschlandtakt', een plan dat in de periode tot 2030 moet leiden tot beter gecoördineerde verbindingen tussen de belangrijkste steden. Het reizigersvervoer moet in die periode verdubbelen.

De Duitse regering en de deelstaten zijn overeengekomen om het Deutschlandticket ook in 2024 te blijven aanbieden. Naast het Deutschlandticket en de verwachte toename van het aantal reizigers is de financiering van regionale openbaar vervoer (het 'regionaliseringsfonds') verhoogd met € 1 miljard per jaar.

Wat betreft de bedrijfsactiviteiten van Abellio is de strategie momenteel om de bestaande gecontracteerde diensten te optimaliseren en daarnaast kansen te benutten die goed aansluiten op de bestaande bedrijfsactiviteiten en synergievoordelen kunnen bieden. De herstructurering van de Duitse activiteiten (met inbegrip van voormalige Duitse holding Abellio GmbH) is naar verwachting eind 2024 geheel afgerond. Op dat moment zal ook het DISA-contract zijn beëindigd en in het kader van het herstructureringsplan zijn overgedragen aan Start.