Trends en ontwikkelingen

In dit hoofdstuk beschrijven we de demografische, economische, sociaal-culturele, technologische, ecologische en politieke ontwikkelingen die van invloed zijn op NS. In het hoofdstuk Onze strategie vertellen we hoe we hierop inspelen. 

Blijvende arbeidsmarktkrapte en veranderende bevolkingssamenstelling 

De blijvende arbeidsmarktkrapte, 110 vacatures per 100 werklozen, blijft een punt van zorg, ook voor NS. Een rapport van McKinsey voorspelt dat Nederland tegen 2030 geconfronteerd zal worden met een groot tekort aan werknemers (1,4 miljoen vacatures). Een transitie is nodig naar een skills-gedreven arbeidsmarkt, waarin werknemers zich continu blijven ontwikkelen om relevant en inzetbaar te blijven. Vooral in kritische beroepsgroepen, zoals de zorg en techniek, zal er een mismatch tussen vraag en aanbod blijven bestaan. Aandacht voor ontwikkeling van medewerkers én inzetten op technologie is nodig om dit het hoofd te kunnen bieden. 

In 2024 zien we een toenemende verstedelijking en gentrificatie en een andere bevolkingssamenstelling. De leeftijdsgroep van 60-plussers groeit, wat impact heeft op reisgedrag en de inrichting van stationsgebieden. De bevolkingsgroei in 2024 kwam met name door migratie. Door tekorten in vele sectoren kiezen steeds meer bedrijven, ook in de vervoerssector, ervoor om personeel uit andere landen aan te trekken. Het grote woningtekort maakt het echter moeilijk om iedereen ook adequaat te huisvesten.

Iets meer dan de helft van de Nederlanders (52%) werkt geregeld vanuit huis. Nergens in de Europese Unie is dat percentage zó hoog. Ook zie je steeds vaker dat mensen thuis opstarten en pas later op de dag naar het werk gaan. Dit gebeurt vooral om de toenemende files, als gevolg van veel groot onderhoud, te ontwijken. In de trein blijven dinsdag en donderdag verreweg de drukste dagen.

Beperkte budgetten maken scherpe keuzes noodzakelijk

In 2024 vormen beperkte budgetten een aanzienlijke uitdaging voor veel organisaties, waaronder NS. De economische krimp en aanhoudende inflatie drukken op overheidsfinanciën, waardoor er steeds minder ruimte is voor investeringen, dit geldt ook voor investeringen in infrastructuur en openbaar vervoer. Als gevolg hiervan is er een verhoogde druk om kritische keuzes te maken over welke projecten voorrang moeten krijgen. De kwaliteit van het openbaar vervoer kan achteruitgaan als er niet in het OV en de infrastructuur wordt geïnvesteerd. Het blijft een uitdaging om te voldoen aan de verwachtingen van reizigers, terwijl de budgetten onder druk staan. En dit vraagt om creativiteit en efficiëntie. Het is cruciaal dat ingezet wordt op innovatieve en duurzame keuzes die ook economisch haalbaar zijn, om zo de mobiliteit toegankelijk te houden voor alle reizigers. 

Armoede 

In 2024 blijven de gevolgen van armoede in Nederland zichtbaar, ondanks een daling van het armoederisico naar het laagste niveau in 45 jaar. De hoge kosten van levensonderhoud, in combinatie met inflatie, vergroten de financiële druk op gezinnen, vooral voor modale inkomens.  Het bieden van betaalbare reismogelijkheden is een belangrijke stap om de negatieve effecten van armoede te verminderen en de algehele toegankelijkheid van openbaar vervoer te verbeteren. 

Woningbouw

De druk op de woningmarkt is toegenomen. In de eerste helft van 2024 werden slechts circa 32.000 nieuwbouwwoningen gerealiseerd, het laagste aantal sinds 2018, wat het vooraf gestelde doel van 100.000 woningen per jaar onhaalbaar maakt. Er worden nieuwe gebieden buiten de Randstad aangewezen voor grootschalige woningbouw, waarbij de voorkeur is uitgesproken door het kabinet om deze nabij bestaande infrastructuur te bouwen. Tegelijkertijd zien we verschraling van het regionale OV-aanbod en daling van het aantal bereikbare voorzieningen, hierdoor worden mensen steeds afhankelijker van de auto. Buiten de grote steden is dan ook een toename van het autobezit te zien, terwijl in de steden het autobezit afneemt en de fiets een prominentere positie inneemt. Goed op elkaar aansluiten van verschillende vervoersopties is noodzakelijk om heel Nederland duurzaam bereikbaar te houden. Daarnaast biedt het meerdere voordelen om nieuwe woon- en werklocaties nabij OV-knooppunten te ontwikkelen. 

Uitdagingen in sociale veiligheid 

Veel mensen hebben het gevoel dat de samenleving steeds harder wordt, dat heeft impact op het werkgeluk en de mentale gezondheid van veel van onze medewerkers. Polarisatie en normvervaging creëren een gespannen sfeer en versterken het gevoel van onveiligheid. Dit komt tot uiting in frequenter geweld in het openbaar vervoer en meer bedreigingen in het publieke domein. Stress en psychische overbelasting leiden steeds vaker tot verzuim, vooral bij medewerkers in publieke functies zoals conducteurs, maar ook bij winkelpersoneel. De behoefte aan effectieve maatregelen tegen geweld en onveiligheid in het openbaar vervoer is urgent. 

Bijdrage duurzaam vervoer aan klimaatdoelen 

Er is een groeiend besef van de noodzaak om klimaatverandering tegen te gaan. Bewust en betekenisvol consumeren wint aan populariteit, waarbij consumenten streven naar een optimale balans tussen gemak en waarde. Streven naar een duurzame samenleving wordt verder ondersteund door Europese regelgeving. Het belang van de trein als duurzame oplossing in mobiliteit is evident. Reizen met de trein is onderdeel van de oplossing voor klimaatverandering. Tegelijkertijd zorgen extremen in het klimaat, zoals langdurige hitte en hevige regenval, voor extra druk op de spoorinfrastructuur. Dit vraagt om investering in zowel klimaatadaptatie als mitigatie. Om de overgang naar duurzame mobiliteit mogelijk te maken, is robuuste infrastructuur essentieel, zodat we niet alleen voldoen aan de huidige vraag, maar ook voorbereid zijn op toekomstige behoeften. De komende jaren wordt er veel aan de infrastructuur gewerkt en leiden de werkzaamheden vaker tot verstoringen.

Netcongestie beperkt groei economie 

Netcongestie blijft een belangrijk probleem, aangezien de vraag naar elektriciteit stijgt, terwijl de energie-infrastructuur niet in staat is om aan de vraag te voldoen. Door netcongestie loopt Nederland jaarlijks tientallen miljarden mis. Bedrijven worden niet aangesloten, de woningbouw ligt stil en de verduurzaming gaat langzamer. Netbeheerders mogen door middel van een prioriteitenkader voorrang geven in de toewijzing van capaciteit aan sectoren met een maatschappelijk belang zoals zorg en onderwijs of aan bedrijven die bijdragen aan het oplossen van netcongestie. Netcongestie vormt mogelijk een belemmering om het spoor in Nederland in de toekomst intensiever te gebruiken.

Ontwikkelingen in de mobiliteitsmarkt 

Autobezit in steden daalt door gemeentelijk ontmoedigingsbeleid, zoals hogere parkeerkosten en lagere parkeernormen. Buiten de steden blijft het autobezit echter onveranderd hoog, ook wanneer er goede ov-faciliteiten zijn. De populariteit van fietsen neemt toe, mede door investeringen in fietsinfrastructuur en de opkomst van e-bikes. Deze ontwikkelingen bevorderen de overstap naar fiets-OV combinaties als alternatief voor de auto. Hierdoor speelt de fiets een steeds belangrijkere rol in stedelijke gebieden. Vanuit de overheid en verschillende spelers op de mobiliteitsmarkt wordt ingezet op Mobility as a Service (MaaS) en een beter aanbod van deelvervoer zoals e-bikes, fietsen, scooters en auto’s. Zo ook in de nieuwe HRN-concessie. De markt blijft continu in beweging, aanbieders treden toe, gaan samen of verlaten de Nederlandse markt. Er wordt door verschillende partijen geïnvesteerd in de ontwikkeling van apps en het vergroten van het aanbod. Toch blijkt de markt onstuimig en hebben aanbieders last van operationele uitdagingen waardoor aanbod van deelvervoer ook weer uit steden verdwijnt. Buiten Amsterdam winnen vooral deelauto’s en deel- (bak)fietsen aan terrein.  

Technologische ontwikkelingen in en om de trein 

Technologische innovaties in en om de trein zijn van invloed op NS en onze partners in de spoorsector. Een van de belangrijkste trends is de adoptie van kunstmatige intelligentie. AI biedt niet alleen innovatieve oplossingen voor operationele processen maar draagt ook bij aan de verbetering van de klantervaring. Hiertoe is een toegankelijke maar veilige datahuishouding van cruciaal belang. Organisaties worden kwetsbaarder voor cyberdreigingen, zowel van statelijke als niet-statelijke actoren. Extra nadruk op het beveiligen van systemen en gegevens binnen NS en bij toeleveranciers is essentieel in tijden van toegenomen geopolitieke spanning.

Autonoom rijden en geautomatiseerd openbaar vervoer, zoals automatische bussen, krijgen steeds meer aandacht en ondersteuning in beleidsvorming. Dit biedt mogelijkheden voor efficiënt voor-en natransport, hoewel de volledige impact op het treinverkeer nog beperkt is. Verder speelt de introductie van 5G een grote rol in het verbeteren van connectiviteit en operationele efficiëntie. Dit, in combinatie met ontwikkelingen in sensortechnologie, kan leiden tot betere monitoring en voorspelbaarheid van onderhoudsbehoefte en reizigersstromen en daarmee een efficiëntere inzet van materieel en personeel.